نام دفتر شعر: کبوترانی که به
جای گلوله ها پرواز می کنند
شاعر: اهل الدین بحری
ناشر: کاشانهی نویسندهگان
چاپ نخست: زمستان 1392
«کبوترانی که به جای گلوله های تفنگ پرواز می کنند» از نگاه محتوا
و موضوع به ادبیات اقلیت ارتباط می گیرد؛ ادبیاتی که با نگاه اکثریت گرا متفاوت
است؛ شعرهای این مجموعه، برای این به ادبیات اقلیت تعلق می گیرد که از احساس و
امید به حاشیه کشانده شده، سخن می گوید؛ این احساس، عواطف و امید به حاشیه کشانده
شده، احساس سربازانی است که ناخواسته گرفتار جنگ می شوند؛ کشته می شوند و می کُشند،
بی آنکه کُشنده اش با او دشمنی مشخص داشته باشد یا او کسی را می کَشد، دشمنی مشخص
داشته باشد؛ با اینهم می کُشند و کشته می شوند برای منفعت های نامشخص فزونخواهانه
ایدیولوژی، دین، نفت، سود و... گروهی یا فردی.
این سربازها دلواپسی های به زندگی دارند که پس
از مرگ شان این دلواپسی ها کتمان می شود برای تبارز ایدیولوژی ها و افتخارات گروه
و افرادی که جنگ را مدیریت می کنند؛ همه منفعت برمی گردد به مدیران جنگ؛ وَ
سربازها با دلواپسی های خود به غبار گمنامی سپرده می شوند؛ زیرا دلواپسی های
سربازها به زندگی، دلیلی می شود برای تقبیح جنگ، برای نفرین مدیران جنگ، وَ ترغیب
زندگی؛ در صورتی که دلواپسی سربازها برجسته شود؛ دیگر مدیران جنگ، کسی را به سربازی
برای جنگ گرفته نخواهد توانست.
از راست پیروز طارق و اهل الدین بحری
این مجموعه شعر، از دلواپسی
کتمان شده، از احساس به حاشیه کشانده شده، و از امید نادیده انگاشته شده ی
سربازهای سخن می گوید که می خواهند برای آخرین بار هم اگر شده، روی کودک اش را
ببوسند وُ، به چشمان همسران شان نگاه کنند؛ اما احتمالن آنها در جنگ کشته می شوند؛
این احساس و عواطف با مرگ شان، خاک می شوند؛ کسی هم موقع مرگ شان کنارشان نیست تا
آخرین سخن و احساس شان را نسبت به دوستان شان بگوید؛ قدرت با مرگ سربازها، دلواپسی
سرباز را کتمان می کند، احساس سرباز را نسبت به زندگی به حاشیه می کشاند، وَ امید
سرباز را نادیده می انگارد؛ اما اهل الدین بحری در پی این است تا از دلواپسی کتمان
شده، از احساس به حاشیه کشانده شده، وَ از امید نادیده گرفته شده ی سربازان سخن
بگوید وُ، خودش را پرتاب کند به این دلواپسی کتمان شده، وَ می آید با شعر این
دلواپسی کتمان شده را به عرصه می کشاند، وَ می خواهد اعتراض کند دربرابر قدرت،
دربرابر جنگ و دربرابر هرچه فزونخواهی است؛ تا امید نادیده گرفته شده ی سرباز کشته
شده را بیان کرده باشد و ستایش نامه ای ارایه کرده باشد برای زندگی صلح آمیز.
«بمب» می بارید
«بمب» هایی از جنوب
دروازه ها به صدا می آمدند
انگار آواز مادرم بود
همسایه ها صدا می کردند:
کودکان به مدرسه رفته اند
خوب یادم است
گریه های مادرم.
هنوز گریه می کند
زیرا و هیچگاه
خواهرم از مدرسه برنگشت (هیچگاه
خواهرم از مدرسه برنگشت، 10).
شاعر انزجار خودش را از جنگ
نشان می دهد؛ جنگی که به آسیب می رساند به کودکی که مدرسه رفته است؛ جنگ او را خاک
کرده است؛ کودک دیگر بر نمی گردد و مادرش تا زنده است برای برنگشتن کودک اش گریه
می کند.
اهل الدین بحری در ضمن نفرین
جنگ؛ چند احساس و امید به حاشیه کشانده شده را بیان می کند: احساس سربازی در برابر
مرگ در هنگام جنگ؛ امید و احساس سرباز نسبت به خانواده و دوستان اش در هنگام مرگ؛
وَ احساس دوستان اش نسبت به سرنوشت سربازی که در جنگ کشته می شوند و از جنگ برنمی
گردد.
شاعر، خوب توانسته است احساسی
را به صحنه بکشاند که سرباز موقع مرگ دارد؛ موقعی که می داند دیگر در پایان زندگی
است اما با همه دلواپسی و امیدی که دارد ناگزیر به پذیرندگی مرگ می شود:
همه سرباز بودیم
جنگ بود
از میان رودخانه ای عبور می
کردیم
دست ها در ماشه
من، صدای شانه ای را می شنیدم
که مادرم به گیسوان خواهرم می
کَشید
صدای «شلیک» مجبورم کرد
تا رو به روی «عزراییل» دراز
بکَشم (صدای شلیک، 12)
شاعر می خواهد دلواپسی پسامرگی
سربازها را هم بیان کند؛ دلواپسی ای که نمی خواهد فراموش شود اما قدرت و حکومت ها
در پی به حاشیه کشاندن و فراموش شدن احساس و دلواپسی سربازها است. شعر هیچ صدایی
بیدارم نمی کند، خوب توانسته است، دلواپسی پسامرگی سربازی را نسبت احساسی که
دوستان اش پس از او دارد؛ بیان کند:
به خواب می روم
شبیهِ سربازی برگشته از جنگ
هیچ صدایی بیدارم نمی کند
هیچ کس نمی داند،
که قنداق «تفنگم» کجاست
خواهرم،
از پوکه های تفنگم می داند
که از جنگ برنگشته ام (هیچ
صدایی بیدارم نمی کند، 14)
از آغاز تاریخ زندگی انسانی تا
هنوز سربازها کشته شده اند با جهانی از امید و دلواپسی؛ دلواپسی ای که شاید هیچ
حکومتی فکرش را نکرده است که دلواپسی یک سرباز هنگام مرگ چه بوده است؛ هرچه بوده
یا نبوده برای حکومت ها و مدیران جنگ مهم نیست؛ برای مدیران جنگ مهم پیروزی های
شان است نه مرگ سربازها؛ زندگی و مرگ سربازها وسیله ای است برای تامین قدرت و
پیروزی های خود شان.
بی آنکه بدانیم سربازی که دارد درگیر جنگ است،
امیدهای به زندگی دارد؛ هنگامی که کشته می شود، دلواپسی های برای بازماندگان اش و
دوستان اش دارد؛ دلواپسی که درنظر گرفته نمی شود؛ انگار سرباز برای کشته شدن است،
برای مرگ است، احساس و دلواپسی ای ندارد؛ اما شعر سرِ تنها مانده ی زنم، بیانگر
دلواپسی سربازی ست در هنگام به سوی جنگ رفتن و مرگ:
لباس جنگ به تن
«بمب» ها در چانه
و دورانداز بر شانه ام
هنوز روز نشده
اما مادرم بیدار
من روی دخترکِ به خواب رفته ام
را می بوسم
پسرم
با «تشله» ها در دست به خواب
رفته است
چشمانم به گیسوان اندوهگین
خواهرم
پدرم زنده نیست،
سر تنها مانده ی زنم را در آغوش
می کَشم
مادرم برای آخرین بار
کوزه ی آب را از قفایم پاش می
دهد (سر تنها مانده ی زنم، 8)
شاعر زندگی دو سویه ی سرباز و
دوستان اش را نیز فراموش نمی کند؛ این احساس و رنج دو سویه؛ از یکسو، دلواپسی
سرباز است برای دوستان اش، وَ از سوی دیگر رنجی است که دوستان سرباز پس از کشته
شدن سرباز همیشه در جان و روان شان دارند:
صدایی می شنوم
صدا!
که از بغض گرفته ترین گلو به
درمی آید
این فریاد برایم آشناست
شبیهِ گریه های خواهرم
آه، این صدا
صدا!
صدای مادری ست
که هر روز فرزندانش را
توفان بی رحم به کام خویش می
برد (توفان بی رحم، 46)
در این مجموعه شعر، با آنکه
رویکردی نسبتن محوری محتوایی، احساس، دلواپسی و امید سربازها است؛ ضمنن شعرهای
عاشقانه ی خوب نیز دارد که این شعرهای عاشقانه نیز انگار از چشم اندازِ امیدهای
عاشقانه ی سربازها ارایه می شود:
دستانت را
به گردنم حمایل کن
چشمانت را ببند
گونه هایت را
به دریا بسپار
پستان هایت را
در دستانم
به رقص بیاور
و لبانت را برای لحظه ای
در دهانم فراموش کن (فراموش کن،
62)
از نظر ساخت و زبان و فرم،
شعرها، نیمایی استند؛ با ساخت نسبتن عمودی و زبان معمولی ارایه شده است؛ رویکرد
شاعر نسبت به ساخت، فرم و زبان شعر، به بیان شعرها، سادگی خاص بخشیده است؛ سادگی نه
به معنای ابتدایی نگری؛ منظور از سادگی، ارایه ی درک پذیری شعرها و مخاطب پذیری
شعرها است که می تواند مخاطب و خواننده را جذب کند.
با آنکه رویکرد شعرها از نظر
محتوایی به ادبیات اقلیت تعلق می گیرد اما از نظر زبان، ساخت و فرم به ادبیات
اقلیت نه بلکه به رویکرد عام از ادبیات، تعلق می گیرد.
از آنجایی که این یادداشت، نگاه
نسبتن محتوایی به شعرها داشت؛ نتوانست به چشم اندازهای ممکن دیگر در شعر ها توجه
کند؛ فقط به چشم انداز ممکن محتوایی مسلط در شعر که همان دلواپسی و احساس سربازها
بود، توجه شد.
