«مقاله نوشته
نسبتا کوتاهی است که درباره موضوعی خاص نوشته شود و اندیشه ای را ترویج کند یا به
مساله ای پاسخ بدهد.» مقاله در دنیای معاصر اهمیت زیاد دارد و مهمترین قالب برای
ارایه ایده ها و یافته های علمی است، طوری که تازه ترین دیدگاه های پژوهشگران
هر رشته را می توان در مقالاتی که در مجله های تخصصی آن رشته منتشر می شوند،
دید. میزان علمی مقالات منتشرشده در مجلات علمی معتبر هر کشور یکی از مهمترین
شاخص های ارزیابی میزان تولید علمی آن کشور و تعیین جایگاه علمی آن در جهان به شمار
می رود. همچنین مقاله یکی از شاخص های مهم ارزیابی فعالیت های علمی دانشگاهیان
و استادان است و در ارتقای مرتبه اعضای هیات علمی و همچنین در شناسایی دانشجویانی
که دارای استعدادهای درخشان استند، نقش موثری دارد.
دانشجویان
در جریان تحصیل نیز نیاز به مقاله نویسی دارند؛ زیرا استادان برای شان پروژه های
کاری می دهند که کارهای شان را باید به صورت مقاله ارایه کنند؛ بنابر این
یادگیری مقاله نویسی و شناخت انواع مقاله به دانشجویان کمک می کند تا پروژه های
کاری شان را به صورت مقاله درآورند. در ضمن، مقاله نویسی فرصت مناسب و تمرین خوب
برای پایاننامه نویسی و کتاب نوشتن است.
اگر
مقاله را گونه یا نوعی از نوشتار درنظر بگیریم، می توانیم بگوییم که مقاله، نوع
مسلط و غالب نوشتار چه در عرصه نوشتار علمی-تحقیقاتی و چه در عرصه نوشتار مطبوعاتی
و رسانهای است. از قرن هژده به بعد مقاله، نوع غالب نوشتارهای علمی-پژوهشی و
مطبوعاتی است.
در جهان
معاصر به خصوص در عرصه علم و در عرصه توسعه علم و ارایه تحقیقات، مقاله های علمی
آنقدر اهمیت دارد، اگر زیاده روی نکرده باشیم می توانیم بگوییم که کتاب آنقدر
اهیمت ندارد. در این هیچ شکی وجود ندارد که چرخاندن مطبوعات و رسانه ها بی مقاله
ممکن نیست. روزنامه ها، مجله ها، برنامه های تلویزیونی، مجلس های علمی و ادبی
و... همه با مقاله صورت اجرایی پیدا می کنند. بنابر این مقاله نویسی در روزگار
معاصر از نیازهای علمی، اجتماعی، ادبی، هنری و حتا می توان گفت از نیازهای تمدنی
بشر است. مقاله و مقاله نویسی از نخستین و مهمترین شیوه پژوهش های علمی و ترویج
و توسعه علم است. کشورهای که از لحاظ علمی، توسعه یافته است، در این کشورها
تعداد مجله های علمی و تخصصی، مجله های فرهنگی و هفته نامه و روزنامه ها بیشتر
است و در روز، هفته و ماه مقاله های بسیار نوشته و نشر می شوند که در نهایت ایده
و موضوع همین مقاله ها را نویسنده های مقاله ها گسترش می دهند و به کتاب تبدیل
می کنند یا اینکه مقاله های با موضوع های مرتبط بهم به صورت کتاب چاپ و نشر
می شوند.
خلاصه
این که می توان گفت مقاله نویسی از ویژگی های جهان معاصر و کشورها و جامعه های
توسعه یافته، متمدن و پیشرفته است و مقاله از نیازهای مهم علمی، فرهنگی، اجتماعی
و... مدنیت و تمدن است. از این رو، می توان توسعه و پیشرفت یک جامعه و یک کشور
را بنابه حجم و چگونگی مقاله نویسی و نشر مقاله، انواع مجله و روزنامه های همان
جامعه و کشور، سنجید.
مقاله
با ساختار و محتوایی کنونی، از گونه های مدرن و معاصر نوشتار است که پس از صنعت
چاپ و به وجودآمدن مطبوعات به وجود آمد؛ پیش از آن نه تنها در افغانستان بلکه
در جهان چنین نوشتاری با چنین محتوا و ساختار وجود نداشته است. مقاله نویسی با
ساختار و محتواهای فعلی پس از قرن هژده رونق می گیرد که در موضوع های متفاوت:
تاریخ، اجتماع، فلسفه، ادبیات، زیبایی شناسی و... نوشته می شود اما چگونگی
نگارش مقاله از قرن هژده تا قرن نوزده بیشتر جنبه غیر رسمی و خودمانی داشتهاست؛
از قرن بیست یا بیشتر در پایان قرن بیست با رویکار آمدن مجله و نشریه های تخصصی،
مقاله بیشتر شکل رسمی پیدا کرد و رواج جنبه های غیر رسمی آن رو به کاهش نهاد.
در
افغانستان نیز پس از واردشدن ماشین و صنعت چاپ (صد سال پیش) و رواج جریده و
نشریه، مقاله نویسی آغاز شد. از آن روزگار تا اکنون مقاله نویسی ادامه داشته است،
اما بنابه تغییرات ناگوار شرایط سیاسی که به صورت عموم زیرساخت ها و ساختارهای
فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و... در این کشور، اساس نیافتند و به صورت جدی و
اساسی آن مدرن و معاصر نشدند؛ مقاله نویسی نیز آن چنان که باید از نظر تنوع
محتوایی و از نظر ساختار علمی مدرن می شد، نشده است. مقاله نویسی در افغانستان
به صورت سنتی و بیشتر به شکل غیر رسمی و خودمانی باقی مانده و وارد محتواهای جدی
فکری و ساختار رسمی نشده است.
از آفت
و تباهی یک امر یا پدیده، هنگامی می توان سخن گفت که در روزگاری آن پدیده به صورت
جدی و فعال وجود داشته و از رونقی خوب برخوردار بوده است. اگر از این چشم انداز
به مقاله و مقاله نویسی در افغانستان نگاه کنیم؛ طوری که همه امور مدرن فرهنگی،
سیاسی و... در افغانستان رواج تقلیدی داشته، مقاله و مقاله نویسی نیز رواج تقلیدی
داشته و هیچگاه، آن چنان که مقاله نویسی در مطبوعات، مجله های علمی و تخصصی (تا
هنوز مجله علمی به معنای معمول آن نداریم، البته تازه فصلنامه «اندیشه معاصر» می تواند
تخصصی باشد) نهادینه شود و رسمیت بیابد، نیافته است. اگر بخواهیم به این که چرا
مقاله نویسی در افغانستان به صورت جدی و رسمی نهادینه نمی شود، بپردازیم؛ می توانیم
این موارد را از آفت های علمی و رسمیت نیافتن مقاله در کشور بدانیم:
1- دانش
عقلی و فلسفی مدرن آن چنان که در اروپا و کشورهای توسعه یافته، حتا در کشورهای
همسایه ما شکل گرفته و نهادینه شده، در افغانستان به صورت روشمند نهادینه نشده است؛
این نهادینه نشدن دانش عقلی و فلسفی مدرن سبب می شود که ما نتوانیم وارد مفاهیم
جدی و معاصر در عرصه علوم بشری شویم و با نوشتن مقاله به این مفاهیم بپردازم.
2-
دکارت گفته بود: «روش، راهی است که به منظور دستیابی به حقیقت در علوم باید
پیمود». در جهان معاصر، هر کاری با روش اجرایی می شود، یعنی بی شناخت و یادگیری
روش ممکن نیست، کاری را به خوبی انجام داد یا دانشی را به صورت درست آن یاد
گرفت. در گذشته ها به تحقیق علوم از نظر تفاوت موضوع و محتوا می پرداختند اما
اکنون با تفاوت روش به تحقیق علوم می پردازند و به نوعی علوم را نه از نظر موضوع
و محتوا بلکه از نظر روش، دسته بندی می کنند. مقاله و مقاله نویسی نیز روش
دارد؛ تفاوت انواع مقاله جدایی از موضوع های مورد بحث شان بنابه تفاوت روش نوشتن
آنها در نظر گرفته می شود. اگر بخواهیم یک مقاله خبری، معرفی کتاب یا علمی-پژوهشی
بنویسیم، نوشتن هر کدام روش و شکل رسمی مخصوص به خود را دارد که باید رعایت شود؛
با رعایت روش در نوشتن هر کدام، می تواند تفکیک شود که این مقاله، خبری، معرفی
کتاب یا علمی-پژوهشی است. طوری که فهم علوم و دانش های معاصر در این کشور،
نهادینه نشده است؛ روش های معاصر و یادگیری روش های معاصر نیز نهادینه نشده است.
بنابر این ما درکل روش تحقیق و روش مقاله نویسی را یاد نداریم؛ یادگیری این روش ها
در هر علم نیاز به آموزش دارد که باید به
صورت جدی روش های تحقیق در دانشگاه ها تدریس شود.
3- سهل انگاری،
تنبلی، آسان گیری، مصلحت گرایی و برخورد سو استفاده گرایانه از موقعیت علمی با
تحقیق، روش تحقیق و مقاله نویسی از عوامل های است که در دانشگاه ها، در نهادهای
تحقیقاتی از جمله اکادمی علوم افغانستان صورت می گیرد.
4- مجله
ها و نشریه های بنام مجله های علمی و تخصصی در دانشگاه ها و نهادهای تحقیقاتی
فعالیت می کنند اما بنابه مصلحت های فسادآمیز و... یا بنابه کم دانشی اعضای
هیات علمی این مجله ها، هیچ گونه معیار و روش علمی و رسمی مقاله نویسی در این مجله
ها رعایت نمی شود یا شناخته شده نیست.
5- درکل
وضعیت دانش، روش علمی تدریس و تحقیق و مقاله نوشتن در افغانستان اندهبار است؛
زیرا هیچ مرجعی خود را نسبت به وضعیت علم و روش تدریس علم و تحقیق مسوول نمی داند
نه معاونیت های علمی دانشگاه ها، نه اعضای هیات علمی مجله های (علمی و تخصصی؟)
نه اکادمی علوم افغانستان، نه نهادهای تحقیقاتی، نه وزارت تحصیلات عالی، نه وزارت
اطلاعات و فرهنگ و نه وزارت معارف. شورای وزیران، ریاست اجراییه و ریاست جمهوری
نیز خود شان را مسوول نمی دانند تا مراجعی را که مدیریت دانش و تحقیق را به عهده دارند،
مورد بررسی قرار دهند.
بنابر
این، نیاز است تا فهم دانش و علوم، مدرن شود؛ آموزش روش تدریس و روش تحقیق جدی
گرفته شود و در دوره مکتب و تحصیلات به صورت جدی و روش مند آموزش داده شود؛
مصلحت گرایی در علم و روش تحقیق از بین برود؛ و معیارهای روش علمی در تحقیق و در
مقاله نویسی در مجله ها درنظر گرفته شود.
* این نوشته از روزنامه 8 صبح نشر شده است.
